مسافر طبیعت

چه ره آورد سفر دارم از این راه دراز؟

مسافر طبیعت

چه ره آورد سفر دارم از این راه دراز؟

مولکول هایی که جهان را تغییر داد

 همه مولکول ها خواص یکسانی ندارند. برخی مولکول ها جان میلیون ها نفر را نجات داده اند، برخی محیط زیست را به نابودی کشانده و برخی دیگر جهان ما را رنگین کرده اند. در اینجا چند مولکول را انتخاب کردیم که مسیر تاریخ بشر را تغییر داده اند.

پنی سیلین (R-C9H11N2O4S)    در سال 1928 که الکساندر فلمینگ، میکروبیولوژیست بریتانیایی، پنی سیلین را به طور اتفاقی کشف کرد، هیچ گاه نمی توانست تاثیر آن را بر پزشکی نوین تصور کند. فلمینگ دریافت که در ظرف پتری حاوی کپک، باکتری رشد نمی کند. به این ترتیب وی نخستین آنتی بیوتیک جهان را کشف کرد. پیش از دهه 1940 که استفاده از پنی سیلین رواج یافت زخم و جرات و بیماری هایی مانند سیفیلیس مرگبار بود، اما از زمان استفاده از این دارو، تاکنون جان 200 میلیون نفر از مرگ نجات یافته است.
    
    سدیم کلرید (NaCl)
    نمک مسیر تمدن نوین بشر را هموار کرد. بشر از چهار هزار سال پیش از نمک برای نگهداری سبزی و گوشت استفاده می کرد. پیشینیان ما توانستند با استفاده از نمک مواد غذایی را برای روزگار سختی ذخیره کنند، به سفرهای طولانی بروند و در وضعیت های آب و هوایی دشوار زنده بمانند. علاوه بر این یکی از اجزای مهم برای تولید مواد شیمیایی مختلف از جمله صابون و کاغذ است. تقاضا برای مصرف نمک چنان بالاست که تنها در سال 2006، 240 میلیون تن نمک تولید شد.
    
    پتاسیم نیترات (KNO3)
    پتاسیم نیترات یکی از اجزای مهم باروت است و بشر توانست با استفاده از آن گلوله را از اسلحه شلیک کند، به همین دلیل چهره میدان جنگ تغییر کرد. امروزه حدود 500 میلیون قبضه سلاح سبک در اختیار مردم است که باعث می شود دست کم هزار فقره قتل در هر روز اتفاق بیفتد. به احتمال بسیار، فرمول باروت در قرن هشتم کشف شد، اما برای اولین بار در قرن سیزدهم برای شلیک توپ از آن استفاده شد.
    
    آسپیرین (C9H8O4)
    آسپیرین پرکاربردترین دارو در جهان است و هر ساله بیش از 100 میلیارد قرص از آن مصرف می شود. جزء فعال این دارو که در پوست درخت بید یافت می شود، از قرن پنجم پیش از میلاد برای درمان سنتی بیماری ها استفاده می شد. اما تا سال 1897 که فلیکس هافمن شیمیدان آلمانی آسپیرین را به روش آزمایشگاهی به شکل خالص و پایدار آن تولید کرد، استفاده از آن فراگیر نشد. این دارو اولین داروی سنتزی جهان نیز محسوب می شود. هم اکنون آسپیرین برای درمان بیماری های بسیار گوناگون، از تب و آرتروز (التهاب مفاصل) گرفته تا پیشگیری از حمله قلبی، سکته و جنون کاربرد دارد.
    
    سدیم استئارات (NaC18H35O2)
    بسیار دشوار است که چگونگی زندگی بشر را پیش از ابداع صابون تصور کنیم. در آن زمان هم رعایت دقیق بهداشت برای جلوگیری از رشد و گسترش بیماری ها بسیار مهم بود. راز کارکرد جادویی سدیم استئارات (جزء فعال صابون) کمک به حل شدن چربی در آب است. طبق نظر بنیاد کودکان سازمان ملل، شستن دست ها با صابون با کاهش آلودگی ها، از حدود 4/1 میلیون فقره مرگ در هر سال می کاهد.
    
    سیلیسیم (Si)
    ساخت نخستین ترانزیستور سیلیکونی در سال 1954 راهی را آغاز کرد که امروزه به بازار جهانی 160 میلیارد دلاری صنایع نیمه رسانا ختم شده است. سیلیسیم یکی از اجزای مهم تراشه های کامپیوتری و مدارها است و تخمین می زنند هم اکنون در جهان بیش از یک میلیارد کامپیوتر فعال است. از سیلیسیم در سلول های خورشیدی، تجهیزات ضد آب، ساخت مهر، مواد منفجره و ایمپلنت های پستان استفاده می شود.
    
    لاستیک (C5H8)
    قرن های متوالی از شیره گیاهان برای تولید لاستیک طبیعی استفاده می کردند. اما در سال 1839 که چارلز گودیر روشی یافت که ویژگی های استحکام، ماندگاری و کشسانی آن را تقویت کند، استفاده از لاستیک به شدت گسترش یافت. المر بولتون شیمیدان امریکایی در سال 1931، روشی برای ساخت لاستیک مصنوعی ابداع کرد تا اینکه در سال 2005 ، 21 میلیون تن لاستیک تولید شد که 56 درصد از کل این مقدار صرف تولید تایر و تیوب چرخ خودروها شده است. از دیگر کاربردهای لاستیک می توان به تولید دستکش، نوار لاستیکی و بالن اشاره کرد. حتی برخی از راکت ها و موشک ها را نیز با انرژی حاصل از سوخت های سنتزی پایه پلاستیک پرتاب می کنند.
    
    دی اکسید سیلیسیم (Sio2)
    دی اکسید سیلیسیم که یکی از اجزای اصلی تشکیل دهنده شیشه است، از حدود پنج هزار سال پیش از میلاد کاربرد داشت. امروزه شیشه های موجود در جهان حدود چهار میلیارد مترمربع را می پوشاند. شیشه همچنین در ساخت لوله آزمایش، تلسکوپ، میکروسکوپ، آینه و لنز دوربین ها کاربرد دارد.
    
    پلی تن (n(C2H4))
    پلی تن که یکی از انواع پلاستیک ها با بیشترین کاربرد است، در ساخت کیسه های فروشگاهی، مفاصل مصنوعی و بطرهای پلاستیکی کاربرد دارد. حتی آدامس را هم با این ماده می سازند. امروزه استفاده از پلی تن چنان فراگیر شده است که تصور زندگی بدون آن دشوار است. اما در سال 1933 که اریک فاست و رجینالد گیبسون شیمیدانان انگلیسی این ماده را کشف کردند، گمان کردند این محصول فقط یک ماده زائد است. اما پس از گذشت 70 سال هر ساله بیش از 60 میلیون تن پلی تن تولید می شود. اما این ماده یک جنبه ناخوشایند هم دارد که تعداد زیاد گورستان های زباله است، چراکه چندصد سال طول می کشد تا این ماده تجزیه شود.
    
    د.د.ت (C14H9CL5)
    در دهه های 1950 و 1960 از د.د.ت برای نابودی مالاریا در اروپا و شمال امریکا استفاده کردند که به گفته سازمان بهداشت جهانی طی این برنامه حدود 25 میلیون نفر از مرگ نجات یافتند. با این همه از همان دهه 1940 دانشمندان نسبت به خطرهای استفاده از د.د.ت هشدار دادند و آزمایش های دقیق در همان زمان درباره حشره کش های آلی کلردار، خطرناک بودن آن را برای انسان ها، حیوانات و محیط زیست آشکار ساخت. در نتیجه استفاده از این ماده در بسیاری از کشورها ممنوع یا محدود شده است.
    
    مورفین (C17H19NO3)
    مورفین را که یک ضد درد بسیار کارآمد است، اولین بار فردریک سه تورنر داروساز آلمانی در سال 1804 تهیه کرد. این دارو تا به امروز مهم ترین داروی به کار رفته برای کاهش درد در بیماری های کشنده همچون سرطان بوده است. هیچ داروی دیگری آثار ضد درد طولانی مدت و موثری همانند مورفین ندارد. با این همه، 80 درصد از کل جمعیت دنیا تنها به شش درصد از تولید جهانی آن دسترسی دارند. از بیشتر مورفین تولید شده، به عنوان یکی از اجزای مهم ماده مخدر غیرقانونی هروئین استفاده می کنند که گردش مالی آن را بیش از 100 میلیارد دلار در سال تخمین می زنند.
    
    آمونیاک (NH3)
    جمعیت رو به افزایش جهان در ابتدای قرن بیستم نمی توانست آمونیاک کافی برای تولید کود زمین های کشاورزی فراهم کند. اما پس از کشف یک شیوه تولید انبوه آمونیاک، با نام روش هابی، امروزه حدود دو میلیارد نفر از مردم جهان از گرسنگی نجات یافتند. هر ساله حدود 100 میلیون تن آمونیاک به عنوان ماده اولیه کود تولید می شود. البته آمونیاک یکی از اجزای مهم به کار رفته در مواد منفجره نیز محسوب می شود.
    
    آهن (Fe)
    90 درصد از کل تولید فلز در جهان، مربوط به آهن است. بدون آهن، از خطوط انتقال نیرو و پالایشگاه هم خبری نبود. آهن یکی از اجزای مهم خودروها، قطار، هواپیما، کشتی، یخچال، ماشین ظرفشویی و کامپیوتر است. آهن در تولید حشره کش، تصفیه آب و فاضلاب و تولید آمونیاک به کار می رود.
    
    آهن را از 3500 سال پیش ذوب می کردند، اما از سال 1856 که «هنری بسمر» مهندس انگلیسی روش کم هزینه یی را برای تولید انبوه فولاد از آهن ارائه کرد، کاربرد آن به شدت افزایش یافت. تنها در سال 2007، 1900 میلیون تن سنگ آهن تولید شد که 98 درصد آن برای تولید فولاد به کار رفت.
    
    اتانول (C2H6O)
    اگر کسی سرگیجه داشته باشد، همه چیز را دو تا ببیند و بی دلیل جذب کسی شود، به احتمال بسیار، الکل نوشیده است. هم اکنون در جهان حدود دو میلیارد نفر الکل می نوشند. مورخان حدس می زنند بشر اتفاقی و هنگامی که آب باران به انبار غله راه یافت و سپس نور خورشید آنها را تخمیر کرد، الکل را کشف کرد. مشروبات باعث کاهش کمرویی، کاهش درد و تغییر خلقیات می شود. مصرف الکل سومین عامل مرگ ومیر در کشورهای توسعه یافته است.
    
    سولفوریک اسید (Hcso4)
    میزان تولید سولفوریک اسید در هر کشوری، معیار مناسبی برای سنجش توانایی های صنعتی آن کشور است، زیرا برای تولید تقریباً همه مواد صنعتی، در برخی از مراحل، استفاده از این ماده خورنده ضروری است. این ماده در معدن کاری، تولید فولاد، پالایش نفت و تولید مواد شیمیایی، همچنین تولید کود، مواد پاک کننده و پلاستیک کاربرد دارد. با این توصیف، عجیب نیست که این ماده به عنوان «سلطان مواد شیمیایی» معروف است. سولفوریک اسید در قرن هشتم کشف شد، اما در سال 1740 که جان روباک شیمیدان انگلیسی روشی برای تولید انبوه آن ابداع کرد، به مقدار زیاد در دسترس قرار گرفت. تولید سولفوریک اسید در جهان در سال 2005 را حدود 193 میلیارد تن تخمین می زنند.
    
    پروژستین (C21 H30 O2)
    پروژستین ماده اصلی قرص های ضدبارداری است. ابداع این ماده باعث شده از تعداد زیادی بارداری ناخواسته جلوگیری شود. کارل جراسی اتریشی در سال 1951 برای اولین بار این ماده را تهیه کرد. پروژستین با شبیه سازی اثر هورمون پروژسترون از آزادسازی تخمک جلوگیری می کند. بین سال های 1965 تا 1995 میزان زاد و ولد از 9/4 به 8/2 کودک به ازای هر زن کاهش یافت که عامل اصلی آن قرص های ضدبارداری است. امروزه بیش از 70 میلیون زن در سراسر جهان از این قرص استفاده می کنند.
    
    کربن دی اکسید (CO2)
    جوزف بلک شیمیدان اسکاتلندی این گاز گلخانه یی مهم را در دهه 1750 کشف و جداسازی کرد. در آن هنگام، انتشار گاز Co2 تولید بشر حدود سه میلیون تن در سال بود، اما در سال 2005 تنها از راه سوختن سوخت های فسیلی انتشار آن به 9/7 میلیارد تن رسید. کربن دی اکسید که پس از بخار آب دومین گاز گلخانه یی مهم محسوب می شود، گرما را در جو سیاره زمینی به دام می اندازد و با اثر گلخانه یی باعث افزایش دمای زمین می شود. انتشار گازهای گلخانه یی همچنان ادامه دارد و در صورتی که تغییر قابل توجهی در این وضعیت صورت نگیرد، انتظار داریم سطح آب دریاها افزایش یابد، پدیده های خشن جوی روی دهد و انقراض های گسترده یی صورت گیرد که نتیجه آن گرمایش سریع جهان است. 

 

منبع: روزنامه اعتماد ـ نویسنده: می بولن ـ مترجم: سلیمان فرهادیان

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد